مهر بررسی كرد؛
راههای مانع زدایی از تولید نهاده های دامی
ایت بال: فعالان عرصه دانش بنیان معتقدند با به کار بستن روش های نوین تولید و تامین می توانند نقش موثری را در حل مشکلات حوزه نهاده های دامی ایفا کنند به شرط آنکه دولت با حذف موانع از آنها حمایت کند.
خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری، میترا سعیدی کیا: «تأمین نهاده های دامی» کلیدواژه نام آشنای این روزهای صنعت کشاورزی است. کلیدواژه ای که مدتی است زیاد می شنویم و چالشهای تکراری آن ماه ها است ورد زبان کارشناسان شده است. چالشهایی نظیر عدم سیاستگذاری و برنامه ریزی درست دولت برای تامین خوراک دام، نوسانات بازار، عدم مدیریت درست توزیع نهاده ها، خشکسالی، عدم تخصیص و تامین ارز، دپو شدن نهاده ها و...
در نهایت مردم نیز از چالشهای این حوزه بی نصیب نمانده و در آخرین زنجیره این نابسامانی با مشکل افزایش قیمت محصولات پروتئینی روبرو هستند.
این افزایش قیمت که در گوشت دام و طیور در بازار دیده می شود ناشی از عدم برنامه ریزی درست مسئولان جهت تولید و تامین «نهاده های دامی» بعنوان اصلی ترین عنصر تشکیل دهنده زنجیره غذایی است که حالا به کلاف سردرگمی تبدیل گشته و به ظاهر راهی جز واردات نهاده های دامی برای آن وجود ندارد.
ذرت، جو و کنجاله سویا بعنوان سه نهاده اصلی تولید مرغ و گوشت با وزن ۱۳ میلیون و ۴۳۸ هزار و ۴۹۳ تن به ارزش سه میلیارد و ۷۴۱ میلیون و ۲۱۶ هزار و ۲۹۱ دلار، ۵۸ درصد وزن و ۳۱ درصد ارزش کل واردات ۲۵ گروه کالاهای اساسی در سال ۹۹ را در بر گرفته است. ذرت با ۹ میلیون و ۷۸۲ هزار و ۸۰۶ تن به ارزش ۲ میلیارد و ۴۹۸ میلیون و ۹۵۷ هزار و ۱۴۱ دلار، در صدر کالاهای وارداتی کشور و کالاهای اساسی وارد شده، قرار گرفته و کنجاله سویا با یک میلیون و ۸۱۹ هزار و ۶۳۷ تن به ارزش ۷۹۳ میلیون ۹۳۸ هزار و ۸۲۱ دلار و جو با یک میلیون و ۸۳۶ هزار و ۵۰ تن به ارزش ۴۵۷ میلیون و ۳۲۰ هزار و ۳۲۹ دلار، نهاده های دامی وارد شده در سال ۹۹ بودند.
چنین اعداد و ارقامی گویای وابستگی شدید کشور به واردات و معضلات مخصوص به آنست. این در حالیست که مطابق با شعار سال که از طرف مقام معظم رهبری تعیین شده در سال های اخیر همیشه تولید و مانع زدایی از آن باید سر لوحه کار مسئولان قرار بگیرد. از آنجائیکه باور به توان متخصصان داخلی یکی از ارکان مانع زدایی از تولید به شمار می آید، بر آن شدیم تا موانع و راهکارهای حل چالشهای حوزه نهاده های دامی را با متخصصان و پژوهشگران فعال دانش بنیان بررسی نماییم.محصولاتی که می توانند جایگزین خوراک فعلی دام باشند
در همین رابطه به سراغ یک مقام مسئول در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری رفتیم تا ضمن باخبر شدن از برنامه های این نهاد برای پشتیبانی از دانش بنیان ها در امتداد افزایش تولید و روش های جایگزین نهاده های دامی، راهکارهای فناورانه ممکن را نیز دراین زمینه جویا شویم.
سیف سهندی، مسئول پروژه های کشاورزی ستاد زیست فناوری معاونت علمی و فناوری در گفتگو با خبرنگار مهر در ابتدا به بیان برخی راهکارها پرداخت و اظهار داشت: چاره ممکن دراین زمینه استفاده از خوراک های جایگزین برای تامین انرژی مورد نیاز دام و طیور است. البته در استانهای اردبیل، گلستان و خوزستان سویا زیر کشت می رود اما این میزان کفاف نیاز کشور را نمی دهد.
سهندی با اعلان اینکه کنجاله سویا یکی از بهترین انواع کنجاله ها است، بیان کرد: امکان افزایش سطح زیر کشت سویا نیز همانند ذرت در کشور محدود است اما امکان افزایش راندمان در تولید این گیاهان و استفاده از خوراک های جایگزین و نهایتاً کاهش میزان واردات این نهاده ها وجود دارد. موضوعی که اخیراً مطرح است، استفاده از خوراک های جایگزین است که برای تامین پروتئین و انرژی دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرد.
استفاده از ضایعات نیشکر و مخمر هیدرولیز شده
مسئول پروژه های کشاورزی ستاد زیست فناوری معاونت علمی و فناوری با اشاره به این راههای جایگزین افزود: استفاده از ضایعات نیشکر برای تامین نهاده دام و طیور مشکلات زیست محیطی ندارد، ضمن این که هزینه از بین بردن ضایعات نیشکر (سوزاندن) را نیز مرتفع می کند. قسمتی از خوراک دام و طیور در استان خوزستان و سایر مناطق از این طریق قابل تامین است و در همین زمینه یکی از شرکتهای دانش بنیان توانایی استفاده از ضایعات نیشکر برای تامین خوراک دام و طیور را دارد.
سهندی افزود: همین طور یک شرکت دیگر مخمر هیدرولیز شده ای تولید می کند که جایگزین پروتئین دام و طیور است. این محصول اکنون وارد بازار شده و از طرف دامداران هم مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از پر ماکیان برای تامین پروتئین دام نیز از دیگر محصولات جایگزین است. از طرف دیگر استفاده از لارو حشرات مانند سوسک زرد آرد (میلورم) یا مگس خانگی که ۶۰ درصد وزن آنرا پروتئین تشکیل می دهد نیز در جیره غذایی آبزیان کاربرد دارد و می توان از آن بجای استفاده از غذای وارداتی بهره برداری نمود.
وی با اعلان اینکه در خیلی از مناطق دنیا از دانه گندم بعد از فرآوری در جیره غذایی طیور استفاده می شود، اشاره کرد: دانه گندم به سبب مواد ضد تغذیه ای مانند «گلوکان» بدون فرآوری به میزان محدودی در جیره غذایی طیور قابل استفاده می باشد. در صورتیکه تولید و استفاده از آنزیم های «گلوکوناز» این مشکل را برطرف می کند و شرکت هایی نیز در کشور وجود دارند که توانایی تولید این آنزیم ها را دارند.
حمایت ستاد زیست فناوری از طرح های جایگزین واردات خوراک دام
به گفته وی همین طور شرکت دانش بنیان دیگری توانسته اند از ضایعات نخل خرما برای خوراک دام استفاده نماید. ستاد توسعه زیست فناوری از چنین طرح هایی برای جایگزینی واردات خوراک دام حمایت می کند تا بار واردات کمتر شود.
مسئول پروژه های کشاورزی ستاد زیست فناوری معاونت علمی و فناوری اشاره کرد: هدف ما در گام اول تولید توسط شرکت های دانش بنیان است و گام بعدی تحقق استفاده از جایگزینها است؛ همین طور باید دامداران این مساله را بپذیرند که می توانیم بجای نهاده های وارداتی از محصولات جایگزین استفاده نمائیم.
وی اظهار داشت: همانطور که موضوع پروبیوتیک ها، داروهای بیوتکنولوژی و … از سال ها قبل در این ستاد مورد حمایت قرار گرفت و الان به نتیجه رسیده و تأثیر آنها در کاهش خروج ارز و افزایش میزان تولید و رفاه اجتماعی مشخص است، می توان قسمتی از نهاده های دامی وارداتی را با محصولات دیگری جایگزین کرد و واردات را تا حدودی کم کرد.
مسئول پروژه های کشاورزی ستاد زیست فناوری معاونت علمی و فناوری با تاکید بر این که اگر پروژه های جایگزینی خوراک دام جان بگیرد، می توانیم تا یک الی دو سال دیگر قسمتی از مشکل نهاده های دامی را با نوآوری و فناوری برطرف نماییم، بیان کرد: ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری از طرح هایی که دراین زمینه بر پایه فناوری هستند، حمایت می کند.
اگر پروژه های جایگزین خوراک دام جان بگیرد، می توانیم تا یک الی دو سال دیگر قسمتی از مشکل نهاده های دامی را با نوآوری و فناوری برطرف نماییم وی اشاره کرد: موفقیت دراین زمینه می تواند برای ما امنیت غذایی را نیز به ارمغان آورد. اگر فناوری در تمام زنجیره کشاورزی و غذا از تولید کود و بذر، بهبود مدیریت مزرعه، دامپروری و آبزی پروری، عملیات لجستیک و غیره تا صنایع غذایی وارد شود، می تواند امنیت غذایی را بهبود بخشد.
معاونت علمی و فناوری پذیرای طرح های نوآورانه گره گشا
معاونت علمی و فناوری برای تحقق اهدافی که در بالا به آن اشاره شد، برنامه هایی را در قالب فراخوان اعلام نموده است که همچون آنها می توان به فراخوانی اشاره نمود که بتازگی انتشار یافته است. ستاد زیست فناوری در این فراخوان اعلام نموده که پذیرای طرح های نوآورانه شرکت ها، تیم های فناور، پژوهشگران و متخصصانی است که بتوانند گره گشای تامین منابع خوراک دام از پسماندها و ماشین آلات کشاورزی باشند.
بر این اساس همه مجموعه های فناور و خلاق دعوت هستند تا با ارسال طرح های فناورانه و نوآورانه خود در این فراخوان مشارکت کنند و سهمی در بهبود راندمان از منابع خوراک دام و رفع نیازهای فناورانه پسماندها و ماشین آلات کشاورزی داشته باشند.
محورهای این فراخوان در توسعه پایلوت شامل «توسعه فناوری مناسب استفاده از شاخه درخت خرما در تغذیه دام، نوآوری و بهبود ارزش غذایی، ذخیره سازی و غیره»، «توسعه فناوری مناسب مصرف میوه و سرشاخه سمر در تغذیه دام»، «توسعه فناوری مناسب استفاده از پوسته سبز پسته در تغذیه دام» می شود.
همچنین «ارائه فناوری مناسب برداشت برگ و طوقه چغندر و انتقال به بیرون از مزرعه»، «ارائه فناوری مناسب برداشت بقایای ذرت دانه ای»، «ارائه فناوری مناسب جمع آوری و خردکن کاه برنج»، «ارائه فناوری مناسب برداشت یونجه»، «ارائه فناوری مناسب برای اصلاح مکانیزم چاپرهای برداشت ذرت علوفه ای» و «ارائه فناوری مناسب برای اصلاح هدکمباین گندم در کشت تأخیری توأم گندم و ذرت علوفه ای» نیز محورهای این فراخوان در حوزه ماشین آلات است.
محسن نیکخواه، کارشناس حوزه تغذیه دام و طیور و مدیر عامل یک شرکت دانش بنیان این حوزه نیز به خبرنگار مهر اظهار داشت: ما جز ۱۵ کشور تولید کننده پروتئین های حیوانی (لبنیات) در دنیا هستیم بدین جهت نیاز به نهاده های دامی، کشور را بر این وا داشته که سالانه حدود ۱۰ میلیون تن نهاده های مختلف ذرت، سویا، جو، کنجاله ها، کلزا، دانه های کانولا وارد کند.
وی با اعلان اینکه کشور ما از نظر جغرافیایی در محدوده خشکسالی شدید قرار گرفته است، اظهار داشت: همین طور ما با چالش جدی آب برای بحث کشاورزی روبرو می باشیم. البته تا حدودی راندمان در زمینه های آبیاری کشاورزی رخ داده اما هنوز هم کشاورزی ما بصورت سنتی انجام می شود.
به گفته نیکخواه، راندمان تولید و مصرف آب در کشور فاجعه بار است و این موضوع، تولید محصولات را با مشکل مواجه می کند؛ علاوه بر آن، در استراتژی های کلان کشور مجبور هستیم که نهاده های اصلی را از خارج وارد نماییم. برمبنای آمار وزارت جهاد کشاورزی ضریب نفوذ واردات نهاده های دامی ۶۵ تا ۸۵ درصد است که این رقم بالایی بشمار می رود.
کارشناس حوزه تغذیه دام و طیور با اعلان اینکه از طرف دیگر قیمت نهاده ها نیز بصورت قابل توجهی بالا رفته اظهار داشت: این مساله نیز مشکلات دیگری را برای تامین نهاده های دامی ایجاد کرده که طی دوسال اخیر بیشترین اثر را در تولیدات دامی کشور گذاشته است.
اکنون واردات ۸۰ درصدی در زمینه نهاده های دامی یک چالشی بزرگ شمرده می شود که حل این چالش بستگی به اصلاح قوانین، حمایت و مدلهای آبیاری کشاورزی بصورت بهینه و استفاده از روش های جایگزین دارند
وی با اعلان اینکه برای به زیر کشت بردن نهاده های دامی، استانهای گرگان، مازندران، اردبیل، اهواز پتانسیل خوبی دارند، اظهار داشت: ولی باز هم این پتانسیل ها نیاز به حمایت های دولت برای افزایش راندمان دارند. حالا واردات ۸۰ درصدی در زمینه نهاده های دامی یک چالشی بزرگ شمرده می شود که حل این چالش بستگی به اصلاح قوانین، حمایت و مدلهای آبیاری کشاورزی بصورت بهینه و استفاده از روش های جایگزین دارند.
وی با اعلان اینکه ما دانش خودکفایی در حوزه تولید نهاده های دامی را داریم، اظهار داشت: استفاده از انواع دانه ها و محصولات جایگزین، استفاده از علم روز تغذیه در شرکت های دانش بنیان در کنار صنعت می تواند تا حدی مشکلات را کمتر کند.
این کارشناس در زمینه علوم دام نیز استفاده از پتانسیل موجود در شرکت های دانش بنیان برای توسعه بذور جدید، تقویت سیستم های تولیدی آبیاری پرفشار جدید تولید شده در شرکت های دانش بنیان و آموزش کشاورزان جهت تولید این محصولات به همراه قیمت های حمایتی را از راهکارهای حل چالش در زمینه تامین نهاده های دامی بر شمرد.
تولید مواد خوراکی حاوی پروتئین قابل هضم از پر مرغ
از سوی دیگر دکتر عبدالله حسینی، عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات علوم دامی و مدیر یک شرکت دانش بنیان در گفتگو با خبرنگار مهر با تاکید بر این که با راندمان در صنعت نهاده های دامی می توانیم شاهد کاهش میزان واردات نهاده های دامی باشیم، اظهار داشت: استفاده از منابع جایگزین در نهاده های دامی می تواند بار واردات این محصولات را کم کند. به عبارت دیگر حالا پژوهشگران کشور با تاکید بر علم و دانش مشغول توسعه جایگزین نهاده های دامی هستند و ما می توانیم با جدی گرفتن این بخش از مزایای آن بهره ببریم.
همچنین وی اظهار داشت: ما در این شرکت دانش بنیان به تولید مواد خوراکی حاوی پروتئین قابل هضم از پر مرغ پرداختیم؛ این یکی از راههای جایگزین نهاده های دامی فعلی است. با توجه به این که ۵ -۷ درصد وزن مرغ را پر تشکیل می دهد و در ماده خشک این پر ۹۰ درصد پروتئین وجود دارد، در صدد برآمدیم تا تکنولوژی تولید ماده خوراکی دام و طیور از پر را به دست بیاوریم. اگر پروتئین موجود در پر مرغ استفاده نشود و دورریز باشد منجر به آلودگی محیط زیست خواهد شد.
وی افزود: این ماده را در جیره طیور تست کردیم و بررسی ها علاوه بر تأیید میزان پروتئین قابل هضم در بدن دام، طیور و آبزیان نشان داد که می توان تا ۳ درصد از این ماده بعنوان جیره طیور بهره برد.
حسینی اشاره کرد: ما کشور وارد کننده خوراک دام و طیور هستیم بدین جهت نیاز است که چنین محصولاتی در امتداد کاهش واردات به تولید برسد؛ اگر ما بتوانیم ۱۵۰ هزار تن پر را در سال به خوراک دام و طیور تبدیل نماییم می توانیم این ماده را جایگزین ۲۲۵ هزار تن سویا نماییم. هر یک کیلو پودر پر معادل یک و نیم کیلو سویا است بدین جهت در ابتدای کار می توانیم ۵ درصد واردات سویا به کشور را کم کنیم؛ در حقیقت با بهره گیری از این محصول واردات سویا تا ۲۰۰ هزار تن در سال کاهش می یابد.
مدیرعامل شرکت دانش بنیان به داشتن توانایی دانش بنیان ها در حوزه تامین نهاده های دامی اصرار کرد و در ادامه اظهار داشت: این مساله زمان بر است و نیاز به سیاست گذاری از طرف دولت دارد. در حقیقت دولت باید برنامه ای بچیند که شرکتهای دانش بنیان به وجد بیایند تا با بهره گیری از فناوری و نوآوری و با ضایعات، نهاده های دامی را تامین کنند چونکه این یک کار کلان ملی شمرده می شود.
مجتبی زاهدی فر، یک عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات علوم دامی و عضو هیأت مدیره یک شرکت دانش بنیان نیز در ادامه به مهر اظهار داشت: اگر شرکت های دانش بنیان مطمئن از ورود رقابتی محصولاتشان به بازار باشند امکان تامین کردن نهاده های دامی را دارند اما به صورتی روش های سنتی و ارز نیمایی دست و پای همه تولید کننده ها را بسته است. قابلیت های دانش بنیانی در کشور کم نیست؛ شرکتها باید کار بکنند اما اگر کار کنند و قیمت های کار آنها واقعی نباشند، از گردونه بازار خارج می شوند.
زاهدی فر با تاکید بر این که این ارز دولتی منشأ فساد در همه زمینه ها خصوصاً در حوزه نهاده های دامی شده و جلوی پیشرفت شرکتهای دانش بنیان هم گرفته است، اظهار داشت: البته تولید در کشور در همه زمینه ها، باید رقابتی باشد تا تولید کننده رغبتی برای فعالیت داشته باشد؛ اما حالا این فضای رقابتی برای دانش بنیان ها از اهمیت دوچندانی برخوردارست.
شرط اثرگذاری دانش بنیان ها در تامین نهاده های دامی
وی اضافه کرد: در مواقعی که کشور گرفتار بحران است، شرکت های دانش بنیان می توانند مشکل را حل کنند. ورود آنها در این عرصه بطور مستقیم به کاهش واردات نهاده های دامی منجر شود، البته باید به آنها میدان داده شود. نقش آفرینی شرکت های دانش بنیان در تامین نهاده های دامی تأثیرگذار است، اما به شرطی که موانع تولیدات رفع گردد.
زاهدی فر اشاره کرد: اگر در محصولات در رابطه با نهاده های دامی ثبات قیمتی وجود داشته باشد، شرکت های دانش بنیان آسان تر به این بازار وارد می شوند و دامدار و مرغدار محصولات دانش بنیان را به محصولات وارداتی ترجیح می دهند در ادامه ثبات در قیمت گوشت مرغ و دام را خواهیم داشت ضمن این که واردات کمتر شده و متکی به محصولات دانش بنیان هستیم.
سلیقه مردم دلیل پرورش مرغ های غیر اقتصادی!
«سلیقه و ذائقه مردم یکی از عواملی است که سبب شده مرغ های غیر اقتصادی پرورش داده شوند»، این را احمد قائمی، مدیر عامل یک شرکت دانش بنیان فعال در حوزه تامین نهاده های دامی می گوید. به باور وی جامعه ایرانی به طور معمول مرغ های بزرگ و بیش از دو کیلوگرم را می پسند اما در دنیا اینطور نیست.
وی به خبرنگار مهر می گوید: همین موضوع موجب می شود که هزینه های مربوط به خوراک و نگهداری یک مرغ افزایش یابد: در صنعت دام و طیور موضوعی بنام ضریب تبدیلی وجود دارد که میزان مقایسه تغذیه نسبت به وزن دام و طیور است. به بیان ساده چه مقدار خوراک مصرف می شود و چقدر گوشت را تحویل می گیریم. هم اکنون ضریب تبدیل پرورش در صنعت دام و طیور بیش از ۲.۱ است؛ بدان معنا که اگر یک جوجه از ۵کیلو دانه تغذیه کند، می توانیم ۲ و نیم کیلو گوشت مرغ داشته باشیم که این سلیقه مردم ما است.
وی اظهار داشت: به طور معمول مرغ در سنین بالا درگیر بیماری می شود و با افزایش سن مرغ تا رسیدن به وزن بیش از ۲کیلوگرم کیفیت گوشت آن کاهش می یابد؛ این یعنی هزینه نگهداری و میزان تغذیه مرغ بالا می رود در صورتی که کیفیت آن کاهش پیدا می کند. اگر این مشکل رفع گردد صادرات مرغ هم خواهیم داشت برای اینکه دنیا مرغ های سنگین را نمی پسندد و ما باید این مشکل را برطرف نماییم. با حل این معضل مصرف خوراک، دارو و هزینه نگهداری کاهش و میزان تولید مرغ افزایش می یابد.
این فعال شرکت دانش بنیان با اعلان اینکه تقریباً ۸۰ درصد مشکلات در صنعت دام و طیور مربوط به خوراک و تامین نهاده های دامی می شود، اظهار داشت: با تغییر این سلیقه ایرانی ۳۵-۴۰ درصد مشکل خوراک دام رفع می شود و به همین میزان هم صرفه جویی ارزی خواهیم داشت.
مدیر عامل شرکت دانش بنیان فعال در عرصه نهاده های دامی با اشاره به راه برون رفت دیگری در حوزه تامین نهاده های دام و طیور اظهار داشت: ما در کشورمان سالهاست که مدلهای خارجی را به هزار دلیل برای پرورش دام و طیور پیاده سازی می نماییم در صورتی که می توانیم با تفکر دانش بنیانی این مشکلات را بصورت عملی حل نماییم.
وی با اعلان اینکه هم اکنون ما چند نژاد خاص که همه وارداتی هستند را پرورش می دهیم، بیان کرد: علاوه بر این نژادها، تمام داروها و خوراک در این صنعت نیز وارداتی هستند و این نسخه ای است که خارجی ها برای ما پیچیده اند. ما نتوانستیم با وجود ثبات شرایط از سال ۷۰ در نژادهای دام و طیور کار نماییم در صورتیکه امکان پرورش نژادهای ایرانی را داشتیم.
رفع ۵۰ درصد مشکلات عرصه نهاده ها با ۳ راه حل
قائمی در ادامه به به نژادی نهاده های دامی اشاره نمود و اظهار داشت: ما همین طور طی این ۳۰ سال امکان به نژادی در ذرت و سایر نهاده ها را داشتیم اما اقداماتی دراین زمینه صورت نگرفت.
اگر ۳ مورد «کاهش وزن» در صنعت طیور، «به نژادی» در نهاده های دامی و «استفاده از نژادهای ایرانی» را در کشور توسعه دهیم می توانیم تا ۵۰ درصد مشکلات مربوط به صنعت دام و طیور را مرتفع نماییم کارشناس صنعت دام و طیور در ادامه تاکید می کند که اگر ۳ مورد «کاهش وزن» در صنعت طیور، «به نژادی» در نهاده های دامی و «استفاده از نژادهای ایرانی» را در کشور توسعه دهیم می توانیم تا ۵۰ درصد مشکلات مربوط به صنعت دام و طیور را مرتفع نماییم.
وی افزود: همه این موارد به دیدگاه خودمان باز می گردد. اگر رویکرد ما، نگاهی تجاری کوتاه مدت باشد موفق نخواهیم بود. دام و طیور، لبنیات و … جز اقلام راهبردی هستند اما چرا باید این مسائل مهم کشور را از دیدگاه آمریکا و اروپا بنگریم و مدلهای آنها را در کشور اجرائی نماییم.
به گزارش ایت بال به نقل از مهر، بنظر می رسد برای خروج از وضعیت فعلی در حوزه تولید نهاده های دامی باید از حالت سنتی واردات نهاده ها خارج شویم و به «نوآوری» در صنعت کشاورزی اهمیت بیشتری دهیم. این نوآوری هم در به کار بستن روش های نوین می تواند نقش آفرینی کند و هم در کاهش حجم واردات می تواند اثرگذار باشد.
شاید نتوانیم بطور ۱۰۰ درصد از واردات چشم پوشی نماییم اما با تمرکز بر روی تغذیه جدید، محصولات جایگزین و استفاده بیشتر از پتانسیل داخل کشور می توان بخش زیادی از مشکلات این عرصه را حل کرد و وابستگی را کم کرد.
منبع: 8pool.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب